Zapamietywanie zdarzeń i przypominanie przez dzieci
Zapamietywanie zdarzeń i przypominanie przez dzieci
Procesy poznawcze to wszystkie czynności psychiczne, które służą orientacji w
otoczeniu, dzięki którym jednostka zdobywa informacje i buduje swoją wiedzę.
Wtedy, gdy mamy do czynienia z dzieckiem musimy być świadomi tego, że:
a)dziecko nie jest miniaturą dorosłego, inaczej rozumuje i w inny sposób kontaktuje się z otoczeniem,
b)dziecko znajduje się stale w fazie rozwoju, jego funkcjonowanie poznawcze nie jest dojrzałe,
c)doświadczenie przemocy negatywnie wpływa na psychikę dziecka; w jej wyniku mogą rozwinąć się
zaburzenia emocjonalne, które wpływają utrudniająco na kontakt z dzieckiem,
d)sytuacja przesłuchania sprawia, że dziecko musi powracać do traumatycznych przeżyć, opowiadać o nich
obcym osobom, a to z reguły wiąże się z przeżywaniem przez dziecko silnych, negatywnych emocji,
e)przesłuchiwanie dziecka, które zostało skrzywdzone (nierzadko w okrutny sposób) jest trudnym zadaniem.
Dziecko może przeżywać silne uczucia, które będą miały istotny wpływ na funkcje poznawcze i intelektualne,
f)Dzieci rozumieją pytanie lub nawet pojedyncze słowo inaczej niż rozumiałaby je osoba dorosła.
g)Ponadto w toku swojego rozwoju poznawczego dziecko przechodzi przez kolejne fazy rozwojowe
jednocześnie rozwijając się w indywidualny, jemu tylko właściwy sposób. Oznacza to,
że dwoje dzieci w tym samym wieku może znacznie różnić się stopniem rozwoju.
Zdolność do odtwarzania rzeczywistości i zdarzeń; funkcje
poznawcze
Uwaga
a)Do 3 r. ż uwaga jest mimowolna, mało podzielna, łatwo
ulega rozproszeniu. Dopiero powyżej 3 r. ż. pojawiają się
zaczątki uwagi dowolnej.
b)3 – latek może utrzymać uwagę podczas zabawy przez ok. 20-35 minut, natomiast
podczas bardziej monotonnego zajęcia ok. 17 minut.
c)W przypadku dzieci nadpobudliwych czas ten jest jeszcze krótszy.
d)Między 7-11 rokiem życia dziecko potrafi dowolnie koncentrować uwagę i obejmuje
nią więcej elementów.
Spostrzeganie
a)Przedszkolak spostrzega przedmioty całościowo, w sposób zarysowy. Nie potrafi
przeprowadzić analizy obrazu, który widzi. Nie umie też wydzielić jego cech ani
połączyć elementów w spoistą całość. Wyróżnia tylko te cechy przedmiotu, które w
jakiś sposób przyciągają jego uwagę. Nie jest również w stanie ocenić dokładnie
wielkości i proporcji przedmiotów.
b)Ma to związek między innymi z niskim wzrostem dziecka. Świat oglądany z jego
perspektywy wygląda inaczej niż świat widziany z pozycji dorosłego.
c)Dziecko jest jednak bystrym obserwatorem i często spostrzega to, co umyka uwadze
dorosłego.
d)Warto więc pytać dziecko o to, co widziało i słyszało. Może ono bowiem powiedzieć o
tym, co przyciągnęło jego uwagę, np.niezwykły kształt, jakiś nietypowy szczegół,
jaskrawy kolor, specyficzny lub głośny dźwięk.
Pamięć – zapamiętywanie, przechowywanie, odtwarzanie (przypominanie)
a)Dziecięca zdolność do zapamiętywania faktów lokuje się na podobnym poziomie jak
u osób dorosłych.
b)W niektórych sytuacjach dzieci osiągają nawet lepsze wyniki w testach badających
pamięć niż dorośli.
c)Hedderman (1987) zwraca uwagę, że przypominanie i rozpoznawanie u dzieci może być
podatne na sugestię.
d)Dokładność i wiarygodność przypominania są związane z pewnym poziomem dojrzałości poznawczej.
e)Pojemność pamięci nie wydaje się być funkcją wieku, ale przyswajanie i organizowanie
technik posługiwania się systemem pamięciowym jest z wiekiem związane.
f)Już 3 –latek może dostarczyć sensownych i kompletnych informacji na temat zdarzeń z
przeszłości.
g)Badania wykazały, że nawet po upływie roku wspomnienia małych dzieci są wciąż
dokładne, chociaż nie tak ścisłe jak zaraz po zdarzeniu (Goodman i in., 1990).
h)Do 7 r.ż. procesy pamięciowe mają charakter mimowolny a dziecko nie stawia sobie za cel
zapamiętania określonego materiału.
i)Po 7 roku życia zapamiętywanie potrafi być dowolne a dziecko staje się zdolne do
stosowania strategii umysłowych sprzyjających zapamiętywaniu.
j)Dzieci przedstawiają w miarę dokładny opis zdarzeń, gdy są w prosty sposób pytane: „Co
się stało?”.
k)Uzyskanie dalszych informacji jest możliwe poprzez zastosowanie dodatkowych, bardziej
precyzyjnych pytań.
l)Dzieci, podobnie jak dorośli, łatwiej zapamiętują kluczowe dla nich wydarzenia.
m)Zapamiętywanie „włącza się” w czasie, w którym dziecko czymś się zajmuje, np.bawi,
rozmawia,ogląda
TV. Dziecko zapamiętuje jednak stosunkowo szybko i trwale to, co zwróci jego uwagę.
Lepiej zapamiętuje:
-to, co jest dla niego zrozumiałe,
-materiał obrazowy,
-czynności ruchowe i manipulacyjne
-czynności i zdarzenia zabarwione emocjonalnie zostają zapamiętane bardziej trwale (Goodman i in., 1990).
Odtwarzanie (przypominanie)
a)U małych dzieci przypominanie jest mimowolne. Dziecko przypomina sobie coś z przeszłości wtedy, kiedy
w danej chwili zadziała jakiś bodziec uruchamiający wspomnienie.
b)Dlatego z małym dzieckiem trudno jest rozmawiać o tym, co się kiedyś zdarzyło. Znacznie łatwiej
jest uzyskać od dziecka informacje w czasie zabaw tematycznych.
c)Istotny jest też sposób odtwarzania zapamiętanych treści. Dziecku łatwiej jest odtworzyć treść bajki
dosłownie, niż streścić ją własnymi słowami.
d)Przypominanie jest łatwiejsze, jeśli odbywa się w bezpiecznej atmosferze.
e)Stres utrudnia przypominanie.
f)Kiedy człowiek staje przed koniecznością przypomnienia sobie czegoś, należy mu
pozostawić czas „na rozgrzanie się”.
g)Przypominanie sobie poszczególnych zdarzeń powoduje wyraźniejsze i pełniejsze ich
przypomnienie.
Wyobraźnia- fantazja i zmyślanie
a)Wyobraźnia małego dziecka jest bardzo ściśle związana z jego spostrzeżeniami i wiedzą o
otaczającym świecie. Oznacza to, że wyobrażenia powstają na gruncie tego, co dziecko wcześniej widziało,
słyszało, czuło i czego się dowiedziało.
b)Dziecko o najbardziej wybujałej wyobraźni, fantazji nie jest w stanie wymyślić czegoś, czego
wcześniej nie doświadczyło lub czego się nie dowiedziało.
c)Wyobraźnia przejawia się poprzez:
-bazgroty (u małych dzieci, nadają one bazgrotom określone znaczenie),
-rysunki (u dzieci od 4 r.ż.),
-zabawy tematyczne,
-wypowiedzi.
Na uwagę zasługuje fakt, że dzieci z wiekiem uczą się oszukiwać i zdolność ta stopniowo staje się coraz
bardziej wyrafinowana (Feldman i in., 1980). Pewną pomocą w odróżnieniu kłamstwa od prawdy w
zeznaniach dzieci może być sposób przedstawiania zdarzenia. Dzieci poznają świat wielozmysłowo i to,
czego naprawdę doświadczyły przekazywane jest w sposób, który tę wielozmysłowość odzwierciedla.
Badania nie wykazały żadnej zależności pomiędzy wiekiem a prawdomównością.Nie jest też możliwe
wyodrębnienie kategorii osób prawdomównych i nieprawdomównych, ponieważ kłamanie jest uwarunkowane
sytuacyjnie. Dziecko, które często posługuje się kłamstwemw swoim życiu, nie musi kłamać mówiąc o
nadużyciu wobec siebie (Hedderman, 1987). Małe dzieci nie są w stanie skłamać na temat nadużycia, czyli
świadomie oskarżyć kogoś o nadużycie seksualne wobec siebie, ponieważ sfera kontaktów seksualnych
jest im nieznana. Starsze dzieci mogą już kłamać mówiąc o nadużyciu. Może się więc zdarzyć, że
opowiedzą o wykorzystaniu seksualnym, które nie miało miejsca. Żeby podważyć wiarygodność zeznań nie
wystarczy jednak ustalić, że konkretne dziecko często posługuje się kłamstwem w swoim życiu.
Podatność na sugestię
L. Dennison Reed definiuje podatność na sugestię jako: „Stopień w jakim informacje lub dezinformacje
zasugerowane danej osobie wpływają na sposób, w jaki pamięta ona i/lub opisuje wydarzenia”.
Zdarza się, że dziecko potwierdza, podczas przesłuchania, fakty, które wskazują na wykorzystanie,
choć w rzeczywistości nie miało ono miejsca. Istnieje kilka powodów takiej sytuacji:
-dziecko mogło wcześniej zostać zmanipulowane przez dorosłego (najczęściej kogoś bliskiego), który celowo
przekazał dziecku, w sugestywny sposób, nieprawdziwe treści,
-dorosła osoba (najczęściej opiekun dziecka) mogła źle zinterpretować wypowiedź lub zachowanie dziecka,
które ją zaniepokoiło i próbując wyjaśnić o co chodzi, niechcący zasugerować dziecku, że doszło do jego
skrzywdzenia,
-osoba, która przesłuchiwała dziecko zrobiła to nieumiejętnie zadając sugerujące pytania,
-podatność na sugestię może być wynikiem zmian , jakie zachodzą we wspomnieniu,
-dziecko jest wrażliwe na zmienną aprobaty społecznej i ma przekonanie, że dorośli są
mądrzejsi i zadają tylko sensowne pytania
-W każdej z opisanych sytuacji dziecko uległo sugestii osoby dorosłej i potwierdziło
zdarzenia, które nie miały miejsca.
-Z dostępnej literatury (Ceci i Bruck, 1993) wynika, że dzieci w wieku przedszkolnym są
bardziej podatne na sugestię niż starsze dzieci i dorośli.
-wieku 10-11 lat dzieci nie są już podatne na sugestię bardziej niż dorośli.
-Większa podatność dziecka na sugestię nie oznacza jednak, że dzieci można w każdej
sytuacji wprowadzić w błąd łatwiej niż dorosłych.
-W badaniach (Carter, Bottoms, Levine, 1996) dzieci okazały się bardziej niż dorośli odporne
na wpływ pytań sugerujących, jeśli były pytane o kwestie bardziej interesujące dzieci
niż dorosłych.
Dzieci częściej ulegają sugestiom jeśli:
-zadaje im się sugerujące, zamknięte (bezpośrednie) pytania, np. Czy wujek dotykał Twojej pupci?.
-nie rozumieją, czego się od nich (np.w czasie przesłuchania) oczekuje,
-osoba, z którą rozmawiają, jest dla nich autorytetem i boją się jej zaprzeczyć lub myślą, że
oczekuje ona potwierdzenia faktów, o które pyta,
-postrzegają dorosłego (np. przesłuchującego) jako osobę autorytarną, nieprzyjazną lub groźną
-myślą, że osoba, z którą rozmawiają, ma dużą wiedzę na temat omawianych zdarzeń; młodsze dzieci uważają
często dorosłych za wszystkowiedzących, dlatego też niektóre z nich mogą zakładać, że osoba przesłuchująca
wie o omawianym zdarzeniu więcej niż one, nawet jeśli nie była świadkiem tego zdarzenia.
-Oceniając wiarygodność zeznań dziecka trzeba więc odpowiedzieć na pytanie: Czy mogło ono ulec sugestii w
czasie przesłuchania lub wcześniej?
-Żeby, jak najbardziej miarodajnie odpowiedzieć na pytanie, czy dziecko mogło ulec sugestii, należy
dokładnie przeanalizować:
1.przebieg przesłuchania (głównie sposób zadawania
pytań i reakcje emocjonalne dziecka),
2.okoliczności i sposób ujawnienia nadużycia przed
przesłuchaniem.
Język
-Małe dzieci nie traktują języka jako narzędzia myślenia, nie dbają o ścisłość wypowiedzi.
Dlatego też ich wypowiedzi są niezbyt spójne, mało komunikatywne.
-Małe dziecko nie zna wielu słów, nie potrafi precyzyjnie opisywać rzeczywistości.
Często łatwiej mu pokazać, co się zdarzyło, posługując się lalkami, niż opowiedzieć.
Około 2-3 roku życia dziecko czyni znaczne postępy w zakresie opanowania i posługiwania się językiem
a co za tym idzie tworzy ich poznawcze reprezentacje.
-Mowa jest ściśle powiązana z działaniem i zrozumiała w połączeniu z aktualną sytuacją.
U małych dzieci funkcja ekspresywna (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywna (wywieranie wpływu na słuchacza)
przeważają nad symboliczną.
Myślenie
Dzieci myślą konkretnie, nie potrafią abstrahować. Pytania rozumieją dosłownie. Dzieci spostrzegają świat subiektywnie.
Dopiero w wieku ok. 8 lat nabywają umiejętności obiektywnego postrzegania świata.W konsekwencji małe dzieci mają
ogromne trudności w patrzeniu na jakieś zdarzenie z perspektywy innej osoby. Około 5 roku życia dziecko zaczyna
odróżniać własne przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości. Zauważa, że sądy mogą
być prawdziwe lub fałszywe. Dziecko zaczyna rozumieć kłamstwa, żarty i metafory. W wieku przedszkolnym dziecko
nabywa zdolności wykrywania różnic między obiektami (szeregowanie) a następnie zdolność klasyfikowania
czyli grupowania obiektów na podstawie podobieństwa. Ta ostatnia wiąże się ze zdolnością do tworzenia
naturalnych kategorii semantycznych. Pod koniec średniego okresu dzieciństwa dziecko zaczyna rozumieć
zasadę zachowania stałości. W okresie późnego dzieciństwa (7-11 lat) aktywność poznawcza dziecka staje się dowolna,
selektywna i systematyczna. Pojawia się nowa forma operacji umysłowych(operacje konkretne).
Czynności te są zinterioryzowane (materiałem są obrazy umysłowe), zintegrowane (proste czynności umysłowe
tworzą złożone układy), odwracalne (dzięki opanowaniu niezmienników możliwe jest odwracanie operacji
umysłowych). W myśleniu dziecko zdolne jest do przyjmowania perspektywy innych ludzi i odtwarzania rzeczywistości.
Potrafi także przewidywać konsekwencje i następne kroki w rozwiązywaniu zadań. Dlatego też przesłuchujący powinien
przeanalizować, które umiejętności będą ważne w trakcie przesłuchania, a następnie sprawdzić, czy dziecko je posiada.
Małe dziecko nie rozumie wielu pojęć. Nie można wymagać od przedszkolaka, żeby powiedział: „Nie rozumiem pytania”.
Małe dzieci mogą próbować odpowiadać na pytanie, myśląc, że je zrozumiały. Mogą też odnieść się jedynie do tej części
pytania, którą zrozumiały, ignorując inne, kluczowe dla przesłuchującego fragmenty pytania.
W trakcie przesłuchania często pada pytanie o to, ile razy coś się zdarzyło. Dla małych dzieci pytania otwarte mogą być
zbyt trudne, a uzyskana relacja spontaniczna zbyt skąpa. Proponuje się, żeby zacząć od pytań zogniskowanych.
Są to pytania, które mogą wprowadzać nowy temat, jednak nie łączy się w nich osoby sprawcy z domniemanym krzywdzeniem.
Czas
Dzieci zaczynają określać czas nie wcześniej niż w 7 r. życia. Dlatego też przedszkolak ma duże trudności z
określeniem czasu, w którym coś się zdarzyło. Dotyczy to zarówno godzin, pory dnia jak i pory roku. Dziecięce
rozumienie liczb, czasu i przestrzeni rozwija się stopniowo. Nieścisłości w udzielanych przez dziecko odpowiedziach
mogą wynikać z nieumiejętności liczenia i określania czasu.