Pojęcie normy i patologii
Pojęcie normy i patologii
W zakresie zaburzeń psychicznych różnica między
zdrowiem i chorobą jest często „ilościowa”. Drobne, krótkotrwałe, przejściowe
nieprawidłowości w funkcjonowaniu, w odróżnieniu od długotrwałych objawów
chorobowych, zdarzają się u ludzi zdrowych (lęki, napięcie, smutek, przelotne
natręctwa, itp.) W przeciwieństwie do tego, objawy kliniczne, stanowią
przejawy złożonego procesu chorobowego.
Obszary zaburzeń psychicznych. Człowiek jest jednością psychosomatyczną i
duchową. Poszczególne sfery wpływają na siebie i wzajemnie się uzupełniają
(„w zdrowym ciele zdrowy duch” itp.). – to dopiero tworzy pełną harmonię.
Patologia psychiczna dotyczyć może 3 obszarów:
A)Dysfunkcje somatyczne – zaburzenia snu, oddychania, krążenia, drżenie
rąk i nóg, objawy żołądkowo-jelitowe, sercowo-naczyniowe, moczowo-płciowe, skórne, bólowe itp.
B)Zaburzenia przeżywania – lęk, niepokój, obniżony nastrój, apatia,
anhedonia, utrata poczucia własnej wartości czy sensu życia itp.
C)Zaburzenia zachowania – kompulsji, impulsywność, agresja,
zahamowanie, kradzieże, hazard itp.
Przyczyny zaburzeń psychicznych (patomechanizmy)
Czynniki predysponujące – mające wpływ na rozwijającą się osobowość:
– genetyczne
– wrodzone
– sytuacja rodzinna (złe wzorce, odwrócone role „ojciec-matka”, „rodzice-dzieci”,
zła atmosfera emocjonalna w rodzinie, brak bezpieczeństwa,
akceptacji, miłości, kryzysy – brak jednoznacznej postawy rodziców i
środowiska, „schizofreniczna matka” – podwójne wiązanie
Czynniki wyzwalające – silne przeżycia, subiektywnie odczuwane jako
zagrażające, działające jak „mechanizm spustowy”:
– stres
– choroby
– wypadki
– sytuacje kryzysowe itp.
Czynniki podtrzymujące – nie pozwalające na powrót do normy, dające przystęp objawom:
– niesatysfakcjonująca, stresująca praca (mobbing)
– trwanie w nieudanym związku
– niemożność odseparowania się od rodziców (u osób dorosłych)
Pojęcie objawu i zespołu psychopatologicznego. Objaw, symptom, cecha,
zaburzenie wskazują na istnienie określonej pojedynczej nieprawidłowości.
Zespół objawów, dotyczy objawów występujących łącznie charakterystycznych
dla określonych chorób.
Proces chorobowy a zmiany trwałe. Każda choroba ma charakter dynamiczny,
jest procesem, ma określony przebieg:
· okres początkowy – ostry lub łagodny
· okres pełnego rozkwitu choroby
· okres ustępowania objawów
W chorobach psychosomatycznych istnieją okresy zaostrzeń objawów i okresy
poprawy (remisji). W odróżnieniu od procesów chorobowych, wyróżnia się
stany będące konsekwencją procesu chorobowego (np. niedorozwój po
wczesnodziecięcym zapaleniu mózgu, czy stan otępienia spowodowany urazem czaszki itp.).
ZABURZENIA PSYCHOTYCZNE
1. SCHIZOFRENIA, ZABURZENIA TYPU SCHIZOFRENII
(SCHIZOTYPOWE) i UROJENIOWE.
Schizofrenia – choroba tajemnicza, najdziwniejszy typ zaburzeń psychicznych.
Antoni Kępiński uważał ja za delficką wyrocznię psychiatrii, chorobę królewską
– dzięki bogactwu przeżyć chorych. Prof. Kępiński – „dohumanizował” świat
chorych psychicznie. Są oni inni, niezrozumiali ale nie wyklęci. Ukazał
bogactwo, oryginalność a nawet piękno myśli, fantazji i postaw chorych na
schizofrenię. Wyszedł poza banalne opisy kliniczne, sklasyfikował objawy wg ich
tematyki, struktury, kolorytu. Analizował stosunek chorych do ludzi, do świata,
do własnej roli społecznej, do samych siebie, do życia erotycznego itd.
Okres przedchorobowy – dominuje postawa „od otoczenia”, źle się czują w
środowisku, uciekają w świat marzeń, czują się inni niż rówieśnicy, nie bawią się
z nimi, nie rywalizują. Są bardzo wrażliwi i drażliwi. W dzieciństwie – postawy
autystyczne, dziwaczność zachowania, nieuzasadnione lęki, często z omamami
(co rodzina może uważać za bujną fantazję).
Wiek – od 16 – 30 rż. Choroba ludzi młodych, o rozwijającej się osobowości.
Trudny okres życia, konfrontacja świata marzeń z rzeczywistością, dążenie do
sprawdzania siebie, utrata młodzieńczych ideałów.
Epidemiologia – Choroba ta jest u ludów pierwotnych znacznie rzadziej
spotykana, zachorowalność na schizofrenię wzrasta w miarę dezintegracji grupy
społecznej, z której chorzy się wywodzą. Coraz częściej obserwuje się
narastanie postawy autystycznej w stosunku do otaczającego świata. Ludzie
czują się samotni, obcy, niezrozumiani, znudzeni, nieufni. Wśród młodzieży
istnieje tendencja do uciekania w świat wirtualny, odrealniający – gry
komputerowe, komunikacja internetowa, SMS-owa itd., aż do ucieczki w świat
psychotyczny za pomocą środków halucynogennych. Model rodziny, niegdyś
wielodzietnej, dzisiaj – (1-2 dzieci, wychowywanych przez opiekunki,
przedszkole, gdyż rodzice pracują znacznie dłużej i intensywniej, dziadkowie też
na ogół jeszcze pracują), sprzyja poczuciu obcości, zaburzeniu poczucia
bezpieczeństwa, opieki, wartości – tak potrzebnym do normalnego rozwoju osobowości.
Początek choroby:
a)Nagły – uderza nagła zmiana (atak szału, lęku, podniecenia, osłupienia,
zagrożenia, dziwaczność, rozkojarzenie, pęknięcie dotychczasowej
struktury, urojenia, omamy itp.)
b)Powolny – zachowana fasada osobowości, formy towarzyskie,
dotychczasowa aktywność (szkoła, praca), ale oddala się od najbliższych,
jakby był z innego świata, wyłącza się, zamyśla, stopniowo pogrąża się w
apatię, traci zainteresowania, inicjatywę, unika towarzystwa, szuka samotności.
c)Nerwicowy – dominują objawy hipochondryczne, neurasteniczne,
histeryczne, czasami anorektyczce, ale pogłębionym wywiadzie można
wychwycić że chodzi o coś głębszego niż nerwica (poczucie inności, dziwności, zagrożenia).
Trzy fazy schizofrenii:
1.Faza owładnięcia – nagła zmiana, chory jest owładnięty innym sposobem
widzenia siebie, nagle znajduje się w innym świecie: koszmarów, ekstaz,
wizji, zmienności proporcji i barw. Sam też jest inny, odkrywa
prawdziwego siebie, zrzuca dawna maskę która go krępowała. Gdy
zmiana jest stopniowa, świat staje się bardziej tajemniczy i złowrogi.
Nawet gdy wydaje się atrakcyjniejszy, pełniejszy dominuje lęk i groza.
2·Faza adaptacji – w tym okresie chory przyzwyczaja się do nowej roli. Nie
jest już tak przerażony nowa wizja siebie, pojawia się podwójna
orientacja (jest Napoleonem i sobą, podejrzewa żonę że go truje ale je jej obiady).
3·Faza degradacji – postępuje coraz bardziej otępienie uczuciowe,
intelektualne aż do rozpadu osobowości, utraty indywidualności,
zupełnej utraty zainteresowań itp.
SCHIZOFRENIA – OBJAWY OSIOWE
·Nasyłanie i zabieranie myśli (odsłonięcie myśli)
·Urojenia (oddziaływania, wpływu lub owładnięcia)
·Urojenia (niedostosowane kulturowo lub niemożliwe do zaistnienia)
·Omamy (głosowe, komentujące zachowania pacjenta)
·Omamy (utrwalone, dotyczące różnych zmysłów)
·Neologizmy (przerwy lub wstawki w toku myślenia)
·Zachowania katatoniczne (pobudzenie, zastyganie)
·Objawy „negatywne” (apatia, zubożenie wypowiedzi, spłycenie lub
niespójność reakcji emocjonalnych).
SYLWETKA OSOBY CHOREJ PSYCHICZNIE
·Cechy fizyczne: brak dbałości o wygląd, abnegacja, dziwaczność ubioru,
dziwny zapach. Unikanie kontaktu wzrokowego, napięcie fizyczne
(maskowata, amimiczna twarz, zamknięcie w sobie, stereotypie ruchowe,
brak spontaniczności, usztywnienie, ociężałość, lęk przed kontaktem fizycznym (dotykiem).
·Cechy psychiczne: zamknięcie w sobie, brak spontanicznych wypowiedzi
(nie zapytany konkretnie np. o objawy psychotyczne, nie odpowie).
Napięcie psychiczne (kontakt jak przez szybę), lęk, drażliwość, brak
reakcji emocjonalnych, smutek, powaga. Tendencja do zaprzeczania
objawom. Brak krytycyzmu. Bierność, nieumiejętność i niechęć do
podejmowania własnych decyzji, a opór przed narzuceniem cudzych
decyzji. Utrata poczucia rzeczywistości i tożsamości. Uczucie pustki.
Zaburzenia myślenia, spostrzegania, pamięci i uwagi, świadomości.
·Cechy społeczne: wycofanie, niechęć do podejmowania kontaktów z
ludźmi, zamknięcie w sobie i swoim świecie, poczucie zagrożenia ze
strony groźnego, nieprzyjaznego świata. Specyficzny altruizm i
wrażliwość na drugiego, często również chorego człowieka (spotykana w
oddziałach psychiatrycznych życzliwość i zrozumienia dla cierpienia innych chorych).
Świat chorego psychicznie pełen wizji, metafizycznych znaczeń, dziwności,
wypełniony tajemniczymi energiami – jest areną walki przeciwstawnych sił.
Budzi grozę i niezrozumienie chorego przez jego otoczenie. By móc wejść w ten
świat, trzeba zdobyć zaufanie chorego. Okazać prawdziwe zainteresowanie tym
niebezpiecznym a fascynującym światem i chęć zrozumienia i przyniesienia mu
ulgi w cierpieniach. Taka postawa pozwoli choremu na poczucie
bezpieczeństwa i szczerości we wzajemnych kontaktach.
OBJAWY ZABURZEŃ PSYCHOTYCZNYCH
1)Zaburzenia myślenia
2)Zaburzenia spostrzegania
3)Zaburzenia pamięci i uwagi
4)Zaburzenia emocji
5)Zaburzenia aktywności ruchowej
6)Zaburzenia świadomości
Ad.1. Zaburzenia myślenia:
a)Zaburzenia formalne – zaburzenia toku myślenia (spowolnienie,
rozkojarzenie, przyspieszenie, zahamowanie, dziwaczność, splątanie,
lepkość, wielowątkowość.
b)Zaburzenia treści – urojenia, idee nadwartościowe, myśli natrętne
Zaburzenia treści – urojenia.
Podział wg budowy
·Urojenia paranoiczne
(usystematyzowane, konsekwentne, dotyczące jednej sprawy)
·Urojenia paranoidalne
(nieusystematyzowane, niekonsekwentne)
·Urojenia niespójne
(brak wszelkiego sensu i spójności w treści urojeń)
Zaburzenia treści – rodzaje urojeń.
·Prześladowcze
·Zazdrości
·Hipochondryczne
·Zniekształcenia ciała
·Urojenia „depresyjne” (grzeszności i winy, poniżenia, upośledzenia,
zubożenia, niższości)
·Wielkości
·Odnoszące (ksobne)
·Oddziaływania
·Owładnięcia.
Ad.2. Zaburzenia spostrzegania
·Złudzenia
·Omamy (umiejscowione w realnej rzeczywistości):
-wzrokowe Elementarne – (wzrokowe – pojedyncze błyski
słuchowe – pojedyncze dźwięki)
-słuchowe Proste – (1 analizator)
-smakowe
-węchowe Złożone – (rozbudowane – widzi, słyszy, czuje zapachy)
·Pseudohalucynacje – zlokalizowane w przestrzeni wewnętrznej
Ad.3. Zaburzenia pamięci i uwagi
Trudności w koncentracji i przerzutności uwagi, zaburzony czas reakcji,
zaburzenia pamięci świeżej.
Ad.4. Zaburzenia emocji
Natężenie ekspresji, lęk, strach, obniżony lub podwyższony nastrój, dysforia, autyzm.
Ad.5. Zaburzenia aktywności i działań ruchowych
Przyspieszenie lub spowolnienie ruchowe (aż do osłupienia), ambitendencja, stereotypie ruchowe.
Ad.6. Zaburzenia świadomości
·ilościowe – wahania stanu czuwania, senność patologiczna, zwężenie pola świadomości
·jakościowe – przymglenie świadomości, zaburzona spostrzegawczość
(„pomroczność jasna”), zespół majaczeniowy, zespół splątaniowy.
RODZAJE ZABURZEŃ PSYCHOTYCZNYCH (najczęściej występujące)
Schizofrenia paranoidalna (F 20.0).
Cechują ją, oprócz typowych dla schizofrenii objawów osiowych, nasilone
urojenia i omamy, spłycenie lub niedostosowanie afektu. Ta postać występuje
później niż inne formy schizofrenii, gdy osobowość jest już w miarę rozwinięta
a sposoby funkcjonowania i nawyki bardziej utrwalone. Często chory nie budzi
swym ogólnym zachowaniem zastrzeżeń otoczenia, dopóki nie ujawni urojeniowych treści.
Urojenia powstają w 3 fazach:
-faza oczekiwania – napięcie, niepokój, że coś złego nastąpi, niepewność i lęk.
-faza olśnienia – nagle wszystko do siebie pasuje, wszystko staje się jasne, od
tej pory chory wszystko widzi inaczej. To budzi zachwyt, niepewność zastąpiona jest absolutną pewnością.
-faza uporządkowania urojeń w logiczną całość, całe dotychczasowe życie
pasuje do interpretacji urojeniowej, chory pamięta wszystkie szczegóły, które podkreślają jego racje.
Schizofrenia hebefreniczna
Spełnia ogólne kryteria schizofrenii. Występuje wcześniej, gdy cechy
osobowości nie są jeszcze skonsolidowane. Cechuje ją pustka afektywna, lub
spłycenie i niedostosowanie afektu. Nadmiar ruchliwości, wesołkowatości,
niestosownych min i gestów, brak dystansu. Wyraźne zaburzenia myślenia,
wypowiedzi niedorzeczne, pełne neologizmów, ruchy, miny i gesty
perseweracyjne. Mimo pozornej wesołkowatości, wyczuwa się pustkę i niechęć do życia.
Schizofrenia katatoniczna
Objawy osiowe schizofrenii występują, choć trudno je stwierdzić na początku
choroby. Ten typ schizofrenii również może występować w okresie
młodzieńczym. Cechuje go zaburzona dynamika ruchu, albo zastyganie w
bezruchu, również gwałtowne, chaotyczne ruchy. Zaburzenia te występują w
sytuacji zagrożenia, towarzyszy im silny lęk.
Schizofrenia prosta
Początek w okresie młodzieńczym. Cechuje ją postępująca utrata napędu,
zainteresowań, apatia, bezczynność, zamknięcie w sobie, zobojętnienie,
wycofywanie się z kontaktów społecznych, negatywizm i drażliwość. Chory staje
się daleki i obcy, odczuwa dojmującą pustkę, nic nie ma sensu ani wartości.
Rezygnuje z aktywności, chciałby usnąć aby się nie obudzić, w efekcie wycofuje
się z życia społecznego. szkolnego, zawodowego.
Zaburzenia schizotypowe (typu schizofrenii)
Ten typ zaburzeń nie spełnia kryteriów schizofrenii (bez objawów wytwórczych:
omamów i urojeń). Charakteryzuje się niedostosowanym lub spłyconym
afektem, niezwykłymi, dziwacznymi sądami, myśleniem magicznym,
dziwacznością, manieryzmami, ekscentrycznym zachowaniem i wyglądem,
tendencją do izolowania się i unikania kontaktów społecznych.
Zaburzenia urojeniowe
Nie spełniają kryteriów osiowych schizofrenii. Głównymi objawami są urojenia,
lub zespoły urojeń, nieco inne niż w schizofrenii: urojenia prześladowcze,
wielkościowe, hipochondryczne, niewierności małżeńskiej itp. Chory
funkcjonuje prawidłowo w większości sfer życiowych (w rodzinie, pracy, grupie
społecznej), ma w miarę zwartą osobowość.
Zaburzenia schizoafektywne
Te zaburzenia występują jakby na styku psychoz depresyjnych i
schizofrenicznych. Spełniają kryteria zaburzeń afektywnych (dwubiegunowych
lub jednobiegunowych – manii lub depresji). Spełniają także kryteria
schizofrenii (echo myśli, nasyłanie, lub zabieranie myśli; urojenia wpływu lub
owładnięcia; omamy słuchowe komentujące zachowanie chorego itp.).
II. ZABURZENIA NASTROJU – ZABURZENIA AFEKTYWNE
Najczęściej występujące zaburzenia psychiczne, choroba współczesnej cywilizacji.
OBJAWY ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH:
·Zaburzenia nastroju – smutek bez przyczyny, poczucie beznadziejności,
lęk, drażliwość, znaczne obniżenie nastroju (depresja), lub podwyższenie (mania)
·Zaburzenia aktywności, napędu, dynamiki życiowej – osłabienie,
ociężałość, zwolniony napęd rano, rozkręcanie się pod wieczór.
Zmniejszona aktywność, apatia, niechęć wypowiadania się, wycofywanie
się. Stłumienie uwagi, trudności w koncentracji (depresja).
Wzmożony napęd, przyspieszenie tempa życia, gadatliwość,
odwracalność uwagi, rozbieganie, rozkojarzenie chorego rozsadza
energia, świat go pociąga, wszystko go interesuje, przeskakuje z tematu
na temat, aż do gonitwy myślowej (mania).
·Zaburzenia snu – trudności w zasypianiu, bardzo wczesne budzenie się,
często nadmierna senność (depresja). Zmniejszona potrzeba snu (mania).
·Zaburzenia apetytu – brak łaknienia, gwałtowne chudnięcie (od kilku do
kilkunastu kilogramów) – w depresji. Zaś w manii, chory nie ma czasu na
jedzenie, tyle się ważnych rzeczy dzieje.
·Zaburzenia libido – zanik popędu seksualnego (depresja), wzmożony
popęd, powierzchowne, przypadkowe związki (mania).
·Utrata zainteresowań, zmniejszone poczucie własnej wartości, spadek
szacunku i zaufania do siebie. Trudności z podejmowaniem decyzji,
najdrobniejsze sprawy urastają do rangi wielkich problemów. W manii –
odwrotnie – nieadekwatna, wysoka samoocena, beztroska, rozdawanie
dóbr materialnych, ryzykowne decyzje, hazard, stosowanie różnych używek.
·Myśli rezygnacyjne, nihilistyczne, wyrzuty sumienia, nawracające myśli o
śmierci, próby samobójcze (depresja). Rozsadzający optymizm,
beztroska i niefrasobliwość (mania).
RODZAJE ZABURZEŃ AFEKTYWNYCH
EPIZOD MANIAKALNY charakteryzuje się podwyższonym lub drażliwym
nastrojem, wzmożoną aktywnością i rozmownością, odwracalnością uwagi,
trudnościami w koncentracji, zmniejszoną potrzebą snu, zwiększoną energią
seksualną, łatwością w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi, brakiem dystansu,
lekkomyślnymi decyzjami i wydatkami itp.
Mania bez objawów psychotycznych Wyraźnie wzmożony lub
drażliwy nastrój, wzmożona aktywność, niepokój fizyczny, gonitwa myśli,
„rozhamowanie” społeczne prowadzące do zachowań niedostosowanych,
zachowania bezceremonialne i lekkomyślne, łatwa odwracalność planów i
aktywności, wzmożona energia seksualna, zmniejszona potrzeba snu i apetytu.
Mania z objawami psychotycznymi oprócz w/w objawów występują urojenia lub omamy.
ZABURZENIA AFEKTYWNE DWUBIEGUNOWE Spełniają kryteria
diagnostyczne manii, w zależności od aktualnie dominującego zespołu objawów wyróżnia się:
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez objawów psychotycznych
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami psychotycznymi
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji o
łagodnym lub umiarkowanym nasileniu
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji bez objawów psychotycznych
·Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi
EPIZOD DEPRESYJNY zespół somatyczny (zaburzony sen, apetyt, libido,
aktywność), obniżony nastrój, utrata zainteresowań, zaniżona samoocena i
poczucie własnej wartości, nieracjonalne wyrzuty sumienia.
·Epizod depresji łagodny – obniżony nastrój, utrata zainteresowań,
zmniejszona energia, większa męczliwość. Mogą występować objawy:
spadek zaufania i szacunku dla siebie, nieracjonalne wyrzuty sumienia,
nawracające myśli o śmierci i próby „S”, skargi na zmniejszoną zdolność
myślenia, w tym duże problemy z koncentracja uwagi, zaburzenia snu,
zmniejszona aktywność, zmniejszone łaknienie.
·Epizod depresji umiarkowany – występują wszystkie w/w objawy.
·Epizod depresji ciężki bez objawów psychotycznych
·Epizod depresji ciężki z objawami psychotycznymi – Występują
głównie urojenia o treści depresyjnej (obarczanie siebie winą,
prześladowcze, nihilistyczne, hipochondryczne a także omamy.
ZABURZENIA DEPRESYNE NAWRACAJĄCE – przebyty co najmniej raz epizod łagodny lub umiarkowany.
UPORCZYWE (utrwalone) ZABURZENIA NASTROJU – CYKLOTYMIA
Niestabilność nastroju od co najmniej 2 lat, okresy subdepresji lub hipomanii.
Objawy nie są na tyle ciężkie ani długotrwałe aby spełniały kryteria epizodu
depresyjnego. wycofywanie się itd. Występowały objawy: obniżenia
aktywności życiowej, zaburzeń snu, trudności w koncentracji uwagi, utraty
zaufania do siebie i wycofania społecznego itp.
·Dystymia – Od 2 lat zaburzenia nastroju bez hipomanii. W
przeszłości występowały niezbyt nasilone objawy z kręgu depresyjnego.