Miłość, która boli – różne oblicza przemocy
Miłość, która boli – różne oblicza przemocy
Miłość, która boli – różne oblicza przemocy
Definicja przemocy:
-To każdy akt godzący w osobistą wolność człowieka, zmuszanie go do
zachowań niezgodnych z własną wolą
-Występuje wszędzie tam, gdzie nie jest respektowane podstawowe prawo
człowieka do szacunku i prawidłowego rozwoju, oraz gdzie naruszana jest
nietykalność ludzkiej osoby
-Jest zachowaniem agresywnym i jednocześnie niszczącym w stosunku do innej osoby
-Pierwotnie za przemoc uważano użycie siły fizycznej – obecnie przyjmuje się,
że to zachowanie powodujące uszczerbek na ciele lub w zakresie funkcji psychicznych
Właściwości przemocy:
-Jest zawsze intencjonalna
-Polega na naruszeniu praw i dóbr osobistych danej osoby w sposób, który
uniemożliwia jej obronę
-Powoduje szkody w postaci cierpienia i bólu fizycznego/ psychicznego osoby krzywdzonej
-Powtarza się – podczas gdy pierwszy akt przemocy często jest dziełem przypadku,
poczucie bezkarności toruje drogę dalszej przemocy
-Za przemoc zawsze odpowiedzialny jest sprawca, niezależnie od tego, co zrobiła ofiara
-Przemoc wiąże się często z zagłuszaniem poczucia niemocy i bezsilności sprawcy
-Grożenie przemocą jest także aktem przemocy
-Przemoc dotyczy takiej relacji, w której występuje nierówny układ sił
-Spoiwem związku jest lęk ofiary i manipulowanie tym lękiem przez sprawcę,
bez liczenia się z prawami, potrzebami i pragnieniami ofiary, celem jej
kontrolowania i posiadania władzy nad nią
Stosowanie przemocy jest karalne
-Artykuł 207, § 1. Kodeksu Karnego: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie
nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym
stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze
względu na jej stan psychiczny i fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do 5 lat”
-§ 2. Jeśli czyn określony w § 1. połączony jest ze stosowaniem szczególnego
okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat
-§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1. lub 2. jest targnięcie się
pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat
-Artykuł 72, § 1. Kodeksu Karnego: sąd może zobowiązać skazanego m.in.
Do powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami,
poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu, oraz do opuszczenia lokalu
zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
Cykl przemocy w rodzinie
Faza narastania napięcia
-Napięcie i poirytowanie sprawcy
-Nadużywanie przez niego środków uzależniających
-Słowne poniżanie ofiary, poprawiające samopoczucie sprawcy
-Prowokowanie kłótni i eskalacja złości
-Łagodzące zachowania ze strony ofiary, częste przeprosiny i koncentracja na
działaniach, kóre mogą powstrzymać sprawcę przed wyrządzeniem jej krzywdy
-U ofiary narastają dolegliwości fizyczne: bóle żołądka, głowy, bezsenność,
utrata apetytu (objawy przewlekłego stresu)
-Narastające napięcie staje się nie do zniesienia – często ofiara sama prowokuje
awanturę,aby w końcu „mieć to za sobą”
Faza gwałtownej przemocy
-Sprawca wpada w szał i rozładowuje się
-Eksplozja wywołana jest zazwyczaj drobiazgiem, który staje się pretekstem do wyładowania
-Ofiara koncentruje wszystkie swoje działania na uspokojeniu sprawcy i ochronie siebie – jej
działania przynoszą jednak skutek odwrotny
-Po zakończeniu wybuchu przemocy ofiara jest w stanie szoku, zaprzeczając temu, co się
stało, odczuwając wstyd i przerażenie
-Oszołomienie przeradza się w apatię, bezradność i złość, której obawia się wyrazić
Faza miodowego miesiąca
-Sprawca odzyskuje panowanie nad sobą i świadomość, że posunął się za daleko
-Zaczyna szczerze żałować swojego postępku
-Okazuje skruchę, znajduje wiarygodne wytłumaczenie dla swojego czynu i obiecuje
poprawę – podkreśla, że był to wyjątkowy i jedyny incydent, który nie wydarzy się ponownie
-Okazuje ciepło i miłość, dba o więź, zwierza się ofierze ze swoich uczuć i myśli,
przynosi prezenty – przypomina to iddyliczne początki znajomości
-Ofiara wierzy w jego słowa, czuje się atrakcyjna seksualnie i kochana
-Sprawca i ofiara zachowują się jak zakochana para aż do następnej fazy narastania napięcia
-Przemoc w następnym cyklu zazwyczaj eskaluje
Przyczyny pozostawania w przemocowym związku
1.Technika „prania mózgu”
-Izolacja – stopniowe pozbawianie ofiary wsparcia z zewnątrz; zniechęcanie jej do
kontaktów towarzyskich i nagradzanie za izolowanie się; nasilanie zachowań kontrolujących;
stosowanie tortur psychicznych celem zdyscyplinowania i upokorzenia ofiary
-Osłabianie przez pozbawianie jedzenia i snu
-Groźby pod adresem jej rodziny i bliskich osób
-Pomniejszanie przez wyzwiska, werbalną agresję, upokarzanie i kontrolowanie umysłu
poprzez leki i alkohol
-Doprowadzenie do wyczerpania celem pozbawienia poczucia godności
-Wywoływanie lęku i depresji poprzez obniżanie poczucia sprawstwa: „Do niczego się
nie nadajesz”, „Sama nie dasz sobie rady”
-Manipulowanie naprzemiennie karami i nagrodami
-Demonstrowanie wszechmocy i wszechwładzy poprzez liczne koneksje i znajomości
2.Model „wyuczonej bezradności”
-U ofiary następuje całkowite poddanie się i zaprzestanie działania, które
wynika z przekonania, że jakiekolwiek działanie nie zmieni sytuacji i nie
będzie miało żadnego znaczenia
-Wyuczona bezradność narasta stopniowo; z czasem kobiety dostrzegają i używają
coraz mniejszej liczby rozwiązań sytuacji, ponieważ większość sposobów zawiodła
-Deficyty poznawcze: posiadanie dysfunkcyjnych przekonań dotyczących niemożności
zmiany sytuacji i brak osób, które mogłyby udzielić pomocy
-Deficyty motywacyjne: bierność, rezygnacja, zaprzestanie działania
-Deficyty emocjonalne: apatia, lęk, depresja, uczucie zmęczenia, niekompetencji i wrogości
-Czynniki wysokiego ryzyka: doświadczenie wyniesione z dzieciństwa (przemoc,
molestowanie, alkoholizm rodzica, śmierć lub rozwód rodziców, własne problemy
zdrowotne) lub z dorosłego życia (wieloletni dysfunkcyjny związek, gwałt i
przymuszanie do nieakceptowanych form współżycia, groźby pozbawienia życia)
3.Model „pułapki psychicznej”
-Odpowiedzialność za związek odczuwana przez ofiarę prowadzi do usprawiedliwiania
przez nią czasu i wysiłku włożonego w przeszłości w jego podtrzymanie; poczynione
„inwestycje psychiczne” zmarnowałyby się w razie podjęcia decyzji o odejściu
4.Model „pułapki sytuacyjnej”
-Korzyść pozostawania w związku wydaje się być większa, niż korzyść z odejścia
-Daje to poczucie sytuacji bez wyjścia i obawy przed odwetem
5.Model „pułapki lęku”
-Ofiara ma nierealne bądź przesadne wyobrażenie tego, co mogłoby się stać po jej odejściu
-Lęk przed nieznanym jest większy, niż cierpienie wynikające z relacji ze sprawcą i
powstrzymuje ją przed działaniem
Reakcje społeczne na przemoc w rodzinie – mity i przekłamania
-Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego
-Przemoc ma miejsce tylko wtedy, gdy na ciele ofiary widoczne są ślady
-Jeśli ktoś jest bity, to znaczy, że sam sobie na to zasłużył
-To sprawa rodziny, co dzieje się w jej obrębie; interwencja to „wtrącanie się” i można oberwać samemu
-Ofiary przemocy akceptują tę przemoc
-Gdyby faktycznie przemoc była aż tak nasilona, to ofiara na pewno odeszłaby od sprawcy
-Przyczyną przemocy w rodzinie jest zawsze alkohol
-Gwałt w małżeństwie nie ma miejsca
-Sprawcy przemocy są chorzy psychicznie
-Ofiary wyolbrzymiają problem, często po to, aby się zemścić
-Ofiary przemocy to masochistki
-Mąż ma swoje patriarchalne prawa
-Kobiety w ciąży są nadwrażliwe
-Przemoc i miłość nie mogą istnieć jednocześnie
Mechanizmy zjawiska przemocy
Teoria związków emocjonalnych (Bowlby, 1980)
-Patologia więzi we wczesnym dzieciństwie powoduje u dziecka silny gniew, żal,
smutek i lęk, zmniejszając jego zdolności do tworzenia satysfakcjonujących więzi
międzyludzkich w życiu dorosłym
-Istnieje istotny związek między przemocą w małżeństwie a liczbą zdarzeń o charakterze
separacji lub utraty, jakich doświadczyli sprawcy oraz zaburzonymi wzorcami opiekuńczymi rodziny sprawcy
-Słowne lub fizyczne napaści jako sposób na zdystansowanie się do intymnego związku, który może być raniący
Kontrola przez wymuszenie (Morgan, 1982)
-W przemocy małżeńskiej używane są te same techniki, co w terroryzmie politycznym –
przemoc używana jest dla złamania oporu ofiary i podporządkowania jej woli sprawcy
-Johnson (1995) – jest to jedna z odmian sprawców, szczególnie niebezpieczna, związana
ze skłonnościami psychopatycznymi
Wzmocnienia kulturowe (Benjamin, Waltz, 1983)
-Teoria o charakterze socjobiologicznym, psychospołecznym i kulturowym
-Jako naród popieramy i gloryfikujemy kontrolowane używanie agresji dla obrony,
zachowania prawa i porządku oraz obrony własnej
-Dla państwa rodzina jest podstawowym ogniwem dyscyplinującym – rodzina ponad jednostką,
mężczyzna ponad kobietą, dorosły ponad dzieckiem
-Kontrola to skuteczny sposób utrzymywania w stanie nienaruszonym dotychczasowego porządku społecznego
-Kiedy mężczyzna nie jest w stanie udowodnić swojej nadrzędnej pozycji poprzez
umiejętności i zdolności, zostaje mu użycie siły dla zachowania dominacji
Teoria uczenia się (Walker, 1984, 1989)
-Stosowanie i akceptowanie przemocy są zachowaniami warunkowanymi i wyuczonymi
-Czynnikami warunkującymi te zachowania są: bycie świadkiem lub doświadczanie
maltretowania, nadużyć czy molestowania seksualnego, doświadczanie problemów zdrowotnych
czy przewlekłej choroby oraz utrwalone stereotypy ról seksualnych, sztywne tradycje i
schematyczne, dogmatyczne myślenie
-Teoria systemów (Wiehe, 1998)
-Znęcania nie należy przypisywać dychotomii sprawca – ofiara, ale należy ją rozpatrywać
jako jedno z zachowań systemu, w którym istnieje przemoc
-Przemoc jest nieadaptacyjnym, lecz skutecznym sposobem utrzymania systemu w homeostazie –
poprzez sztywno spolaryzowane role podtrzymuje swoje istnienie
Teoria wymiany (Gelles, Cornell, 1985)
-Pochodna teorii uczenia się
-Do momentu, kiedy koszty stosowania przemocy nie będą przewyższać korzyści,
przemoc będzie stosowana jako łatwe narzędzie zapewniania sobie kontroli i
wzmacniana za każdym bezkarnym jej użyciem
-Czynnikami wzmacniającymi stosowanie przemocy jest zwłaszcza: brak interwencji
policji, brak groźby utraty statusu społecznego i pozbawienia wolności, wyższy
status ekonomiczny oraz społeczny, który daje poczucie przewagi nad ofiarą
-Dodatkową nagrodą dla sprawcy jest wsparcie społeczne w niektórych warstwach
społecznych (mit „prawdziwego mężczyzny”) oraz subiektywne poczucie zemsty nad ofiarą za jej zachowania
Teoria feministyczna (Schechter, 1982)
-Zjawiska społeczne determinowane są seksistowską, patriarchalną strukturą społeczeństwa
-Kobiety nie osiągnęły wystarczającej niezależności politycznej, ekonomicznej i społecznej
pozwalającej im na opuszczanie związków, w których są maltretowane
-Krytyka środków masowego przekazu za nadawanie przemocy romantycznego wydźwięku
Teoria wewnątrzosobnicza (Browne, Herbert, 1997)
– Rola psychopatologii i zaburzeń neurologicznych u sprawców przemocy: zaburzenia osobowości,
zaburzenia koncentracji uwagi, psychozy, urazy wewnątrzczaszkowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych
Teoria gniazd ekologicznych (Dutton, 1985, 1995)
-Jest to teoria łącząca ze sobą kilka opisanych wcześniej podejść
-W ekosystemie funkcjonują cztery warstwy zmiennych wpływających na bycie ofiarą / sprawcą przemocy:
-Rdzeń doświadczeń indywidualnych (wstyd, zaprzeczanie, wrogość) – odwołanie do teorii
wewnątrzosobniczej, związków emocjonalnych i teorii uczenia się
-Warstwa systemu rodzinnego (porzucanie, zaniedbanie, znęcanie się) – odwołanie do teorii systemów
-Warstwa społeczno – rówieśnicza (wpajanie fundamentalnych wartości religijnych, przeświadczenia o
sztywnym podziale płci oraz wzmacnianie nałogowych zachowań) – odwołanie do teorii
wzmocnień kulturowych i feministycznej
-Warstwa szerszego kontekstu społecznego (dyskryminacja płci, sankcjonowanie męskiej siły i
dominacji, uprzedzenia etniczno – rasowe) – odwołanie do teorii wzmocnień kulturowych i feministycznej
Socjobiologia
-Adaptacja ewolucyjna wymaga agresji dla przetrwania
-Istnieje dziedziczna tendencja do agresji wobec każdego, kto zagraża szansom przetrwania gatunku,
a więc rozmnożenia się
-Dlaczego w takim razie samiec atakuje obiekt, który chce posiadać, zamiast wrogich osobników innej
płci próbujących odebrać mu samicę?
Masochizm
-Teoria ta dominująca w nurcie psychoanalitycznym obecnie uważana jest za przestarzałą
-Nie ma dowodów empirycznych na to, że czerpanie przyjemności erotycznej z bólu jest cechą
stwierdzaną u maltretowanych kobiet (Moss, 1991, Okun, 1986)
Złożony pourazowy zespół stresu
Zmiany w sferze emocjonalnej
-Nadmierne pobudzenie (ciągły lęk, niekontrolowane wybuchy gniewu lub ataki paniki) – zakłócenie
normalnego poziomu czujnej, ale rozluźnionej uwagi
Zmiany w świadomości i pamięci
-Amnezja (dysocjacja) lub hipermnezja (intruzje) w związku z traumatycznymi wspomnieniami
-Zawężenie i odrętwienie, oddzielenie wspomnień od emocji
Zmiany w postrzeganiu siebie
-Poczucie bezradności lub paraliżu inicjatywy
-Wstyd, poczucie winy i samoobwinianie
-Poczucie skalania lub stygmatyzacji
Zmiany w postrzeganiu prześladowcy
-Obsesyjna koncentracja na związku z prześladowcą
-Nierealistyczne przypisywanie prześladowcy absolutnej władzy
-Idealizacja prześladowcy albo paradoksalna wdzięczność
-Racjonalizacja zachowań i systemu przekonań prześladowcy
Zmiany w relacjach z innymi
-Izolacja, wycofanie
-Zerwanie bliskich związków
-Trwały brak zaufania
-Nieskuteczne próby samoobrony
Zmiany w obrębie systemu wartości
-Utrata wiary, poczucie beznadziejności i rozpacz