Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi – ADHD
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi – ADHD
Jest to zaburzenie występujące częściej u chłopców niż u dziewczynek.
Jego etiologia nie została w pełni wyjaśniona, jednak wiadomo,
że znaczącą rolę odgrywają czynniki genetyczne. Udowodniono,
że nadpobudliwość jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia
na pokolenie czyli uwarunkowanym genetycznie.
ADHD dotyka około 5% dzieci w młodszym wieku szkolnym i szacuje się,
że wskaźnik ten może być jeszcze wyższy. Jest to najczęstsze
zaburzenie rozwojowe i występuje bez względu na kulturę. Według
różnych danych, 2-4 razy częściej diagnozowane jest u chłopców niż u dziewczynek.
Pojawia się wcześnie – najczęściej w ciągu pierwszych pięciu lat życia dziecka,
chociaż zwykle trudno jest wychwycić początkowy moment wystąpienia objawów.
Najczęściej rodzice szukają pomocy, kiedy jasne staje się, że cechy
charakterystyczne dla nadpobudliwości uniemożliwiają dziecku naukę w szkole.
Z tej przyczyny wiele dzieci w wieku siedmiu lat trafia do specjalistów,
chociaż wywiad przeprowadzony z rodzicami często pokazuje, że cechy
nadpobudliwości psychoruchowej były wyraźne już wcześniej.
TRZY CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ADHD:
-Nadpobudliwość
-Impulsywność
-Brak koncentracji uwagi
Nadruchliwością określana jest taka aktywność ruchowa dziecka,
która w porównaniu z aktywnością ruchową innych dzieci w tym samym
wieku i na tym samym poziomie rozwoju jest znacznie wyższa.
W rzeczywistości dziecko dotknięte ADHD bardzo wyróżnia się w
otoczeniu rówieśników swoją ruchliwością. Jest to szczególnie widoczne,
kiedy rozpoczyna naukę w szkole podstawowej. Jedną z sytuacji najlepiej
obrazujących ten problem jest niemożność „wysiedzenia” spokojnie podczas
trwającej 45 minut lekcji, wstawanie, chodzenie po sali. Nie oznacza
to oczywiście, że u każdego dziecka kręcącego się na krześle w trakcie
zajęć należy dopatrywać się objawów ADHD.
Do charakterystycznych zachować z zakresu nadruchliwości należy zaliczyć:
-wyraźny niepokój ruchowy,
-niemożność pozostawania w bezruchu nawet przez krótki czas,
-podrywanie się z miejsca,
-bezcelowe chodzenie,
-bieganie bez celu,
-raczej bieganie niż chodzenie,
-machanie rękami i nogami,
-gadatliwość,
-wpadanie na różne przedmioty,
-ciągłe wykonywanie nawet drobnych ruchów, np. bujanie się na krześle,
bawienie się wszystkimi przedmiotami w zasięgu ręki.
IMPULSYWNOŚĆ – oznacza że dzieci dotknięte tym problemem działają w
sposób niekontrolowany, czyli nie są w stanie powstrzymać tego, co robią.
Zazwyczaj mają świadomość nieprawidłowości swoich zachowań,
ponieważ znają reguły. Nie są jednak w stanie zapanować nad swoimi
czynami oraz nie zastanawiają się nad ich konsekwencjami.
Nadmierna impulsywność to inaczej brak zdolności do odroczenia lub
zahamowania reakcji. Przejawia się to w natychmiastowej realizacji
pomysłów bez uprzedniego zastanowienia się nad skutkami swoich działań.
Innymi słowy osoba z ADHD „najpierw zrobi, a potem pomyśli”.
Przykłady zachowań impulsywności które mogą obrazować ADHD:
-częste wtrącanie się w rozmowy innych osób,
-zakłócanie ciszy, pomimo częstego upominania,
-wybieganie na ulicę,
-wybuchy złości
-nadmierna reakcja na bodźce z otoczenia,
-pochopność w działaniu,
-podatność na sugestie – dziecko z ADHD łatwo namówić do zrobienia czegoś głupiego,
-kłopoty z planowaniem, co jest szczególnie widoczne, kiedy dziecko ma samodzielnie wykonać jakieś zadanie i musi kontrolować, co już zrobiło, a co jeszcze ma do zrobienia,
-nieumyślne psucie zabawek,
-częsta irytacja,
-brak cierpliwości. Dziecko nie potrafi czekać na nagrodę.
ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI – u osób z ADHD zdolność skoncentrowania
własnej uwagi na wykonywanym zadaniu jest znacznie osłabiona.
Dotyczy to również skrócenia czasu, przez jaki dziecko jest w
stanie skupić swoją uwagę na jednej czynności. Problem polega
też na nieumiejętności wybrania spośród docierających z zewnątrz
bodźców tego najważniejszego. Z tego względu dzieci z ADHD często
sprawiają wrażenie zamyślonych, śniących na jawie.
Ponadto, nie potrafią skupić swojej uwagi na dwóch czynnościach
jednocześnie, czyli np. słuchać nauczyciela i notować w tym samym momencie.
Nasilenie wymienionych objawów obserwuje się głównie w sytuacjach,
kiedy od dziecka wymagane jest skoncentrowanie uwagi na dłuższy czas, np.
na czyjejś wypowiedzi, czytanym tekście. Również przebywanie w większej
grupie ludzi, np. w szkole, może powodować wzmożone zaburzenia uwagi.
Należy jednak zauważyć, że dzieci z ADHD potrafią skupić swoją uwagę
nawet na bardzo długo nad czymś, co jest dla nich interesujące.
Nie potrafią jednak robić tego „na siłę”.
Sytuacje związane z zaburzeniem koncentracji:
-problemem z wykonaniem dłuższego zadania złożonego z kilku poleceń,
-zapominaniem o wykonaniu zadanych obowiązków lub o tym co zostało zadane,
-nadmiernym roztargnieniem,
-rozpoczynaniem kolejnej czynności bez ukończenia poprzedniej,
-wydaje się, że nie słyszy, co się do niego mówi,
-nie dokańcza rozpoczętych zadań,
-często gubi rzeczy, zapomina o codziennych sprawach.
DIAGNOZA
Rozpoznanie ADHD wymaga poświęcenia dużej ilości czasu oraz zaangażowania wielu osób.
Jest to proces długotrwały, polegający w dużej części na obserwacji dziecka.
Diagnoza ADHD można podzielić na kolejne etapy:
Etap 1: Rozmowa z rodzicami, w czasie której lekarz stara się określić przebieg ciąży oraz porodu,
ustalić ewentualne czynniki ryzyka związane z okresem płodowym. Zadawane pytania powinny dotyczyć
również rozwoju dziecka, relacji z innymi osobami w jego środowisku oraz ewentualnymi
problemami występującymi w życiu codziennym.
Etap 2: Rozmowa z nauczycielem dziecka. Ma ona na celu zebranie informacji na temat jego
zachowania w szkole, relacji z rówieśnikami, ewentualnych problemów z nauce. Ważne jest,
aby nauczyciel poproszony o rozmowę znał dziecko dłużej niż pół roku.
Etap 3: Obserwacja dziecka. Jest to trudny etap badania ze względu na niestałość
objawów ADHD oraz ich zmienność w zależności od otoczenia, w którym dziecko akurat przebywa.
Etap 4: Rozmowa z dzieckiem. Ważne jest, aby pamiętać, że powinna ona być przeprowadzona
również podczas nieobecności rodziców, aby zobaczyć, jak zachowuje się dziecko bez ich nadzoru.
Etap 5: Skale oraz kwestionariusze diagnostyczne zawierające pytania dla rodziców oraz nauczycieli.
Etap 6: Testy psychologiczne służące do oceny inteligencji, motoryki, mowy oraz zdolności
rozwiązywania problemów. Mają one pewną wartość przy wykluczaniu innych schorzeń,
mających objawy podobne do ADHD.
Etap 7: Badanie pediatryczne oraz neurologiczne. Ważne jest, aby w trakcie tych badań
został sprawdzony wzrok i słuch.
Etap 8: Dodatkowo można przeprowadzić jeszcze elektroniczny pomiar częstości i szybkości
ruchów gałek ocznych w celu oceny nadruchliwości lub komputerowy test uwagi ciągłej
w celu oceny zaburzeń koncentracji. Nie są to jednak metody stosowane rutynowo i nie
wszędzie w związku z tym dostępne.
TERAPIA ADHD
Dzieci z nadpobudliwością psychoruchowa z deficytem uwagi wymagają podjęcia w stosunku do
nich odpowiednich oddziaływań terapeutycznych. Obejmują one szeroką gamę sposobów działania, m.in.:
-terapię behawioralną, której głównym celem jest modyfikacja zachowania dziecka poprzez
wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (zasada zasad i konsekwencji),
-nauczanie wyrównawcze, czyli różnego rodzaju dodatkowe zajęcia, podczas których,
dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach,
-terapię mowy i języka – u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą (jak u każdych innych dzieci)
występować zaburzenia mowy (takie jak opóźniony lub przyspieszony rozwój mowy, jąkanie,
problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy,
-terapię zajęciową, podczas której główny nacisk kładziony jest na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka,
-zalecenia dietetyczne, ponieważ istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich
produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka,
-leczenie farmakologiczne, które w Polsce jest coraz częściej stosowane.
Podawane są wówczas leki uspokajające, psychotropowe a nawet przeciwpadaczkowe,
które poprawiają przebieg procesów neurochemicznych zachodzących w mózgu.
Jak można pomóc dziecku z ADHD?
-wprowadzić porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały.
Znana pora wstawania, posiłków, obowiązków i kładzenia się spać.
Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości,
-Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w domu był spokój.
Trzeba dbać o to, by dziecko mogło się skupić na jednej czynności, mówiąc jasno i wyraźnie.
Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne. Zamiast
ogólnego: znów nie posprzątałeś pokoju, powiedz raczej: pościel łóżko,
-Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko,
-interweniując w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko,
zachęcając do wykonywania rożnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić jego uczucia,
-dostosowując tempa pracy i zabawy do możliwości psychofizycznych dziecka,
dając szansy do wypowiadania się,
-starając się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu,
-przypominanie dziecku o pewnych obowiązkach
-podsuwanie dziecku rozwiązania alternatywne.
-organizując mu środowisko zewnętrzne. Takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego
niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany
-zapewniając zrozumienie, tolerancję i cierpliwość ze strony dorosłych.